4- Klasik Alevilik Nedir?

Klasik Alevilik Nedir?

Alevilik, genel anlamda; İslam dünyasında Hz.Ali’nin tarafını tutan insanların dünya görüşüdür. Alevi sözü, başlangıçta “Ali soyundan olanlar” anlamına gelirken, zamanla Ali yandaşı anlamını kazanmıştır. Ali yandaşı arapça “Şiat-u Ali” demektir. Bu terim Hz.Ali ve imam Hüseyin yandaşları için daha da o dönemlerde kullanılmaya başlanmıştır. Zamanla “Şia” terimi yerleşmiştir. Şia, Ali yanını tutanı anlattığı için Alevi anlamına gelmektedir.

İlahiyatta Alevi ise, Hz.Ali’nin imametini nas ile (Kur’an’a dayalı zorunlukla) ve tayinle (peygamberin işareti ile) kabul eden insandır. Türkiye’de Ali yandaşları kendilerini “Şii” olarak değil, “Alevi” olarak anlatırlar.

Bugünkü anlamıyla örgütlü Şia, silahlı bir güç olarak 683 yılında  Tevvebin hareketi (Kerbela İntikamcıları) olarak ortaya çıkmıştır. Bunun çekirdeğini fe Hz.Ali çevresinde birleşen sahabeler oluşturmuştur.

Aleviliğin tanımından da anlaşılacağı gibi, bu kavramın ortaya çıkması Hz.Ali dönemine değin uzanır. Alevilik, genel anlamda, İslamiyet içinde ortaya çıkan bir “yan tutma” olayıdır.

Karşı kanadı oluşturan Ebu Süfyan, Muaviye’nin babasıdır. Ebu Süfyan, Harb’in oğludur; Harb ise kabiliye ad veren Ümeyye’nin oğludur. Ümeyye’nin babası ise Abdüşems olup Haşim ile kardeştir.

Haşimilere karşı mücadele eden isimlerden Osman da Ümeyyeoğulları’ndandır ve soyu şöyledir: Osman, Affan, Ebül Asi, Ümeyye... Bir başka kol olan Mervan ailesinin soyu da Ümeyye’ye çıkar ve şöyledir: Mervan, Hakem, Ebül Asi, Ümeyye... yani, Hz.Ali karşısındaki temel gücü oluşturan Muaviye, Osman ve Mervan yakın akrabadırlar.

İslamiyet, siyasal (yönetsel) ve ekonomik mücadelenin yeni bir biçimi olarak Mekke’ye ve Medine’ye damgasını vurmuştur. Bu mücadele peygamberin Hakka yürümesinden sonra da sert bir biçimde sürdürülmüştür. İşte Alevilik, Arabistan’da önce Peygamber ailesinin başlattığı mücadeleyi sürdürmek biçiminde, İslam’ı savunma ilkesi altında başlatılmıştır.

Bu hareketin “siyaset bir tavır” olduğu tarihsel verilerle ortaya çıkmaktadır.

Bu anlamda, İslamiyet de siyasi bir hareket olarak doğmuştur. İslamiyet’in dine, inanca, Tanrıya aitgörüşleri, topluma yeni bir biçim vermenin araçları olmuştur. Alevilik, bu biçimlenişteki tavırlardan birisidir.

a) Alevilerin inançlarına göre,
b) Yaşayan Alevilik geleneğine göre,
c) Tarihi bilgilere göre,
d) Alevi felsefesine göre değerlendirirsek;

İslamiyet’in Arabistan’a egemen olup kurumlarını oluşturmasıyla birlikte, bu kurumların yönetimini ele geçirebilmek için ekonomik kesimler arasında mücadele başladı. Bu mücadele, peygamber Hz.Muhammed hayattayken başlamıştı.

Arap egemen kesimi, Müslüman olduktan sonra, yeni devletin yönetimini ele geçirme savaşına girişti. Müslümanların köle ve yoksul kesimi de bu eski sömürücü takımına karşı tavır aldı.

Hz.Ali, başlangıçtan beri Arap egemen kesimine karşı Hz.Muhammed’in militanlığını yapmış, İslamiyet uğruna canını pekçok kez tehlikeye atmıştı. İmam Ali, Hz.Muhammed ve yeni din için Arap ileri gelenlerinden birçoğunu da savaşlar sırasında öldürmüş, pek çok boyun düşmanlığını kazanmıştı. Bu düşman boyların içinde en önemlisi de, Mekke ticaretinin önemli bir bölümünü denetleyen Emevi ailesiydi.

Hz.imam Ali’nin düşünce yapısı, kişisel tavırları, aile yaşantısı yoksul kesimden yanaydı. Eşitliğe son derece önem veriyordu. Egemen kesime karşı tavır alan halk kesimi, kendilerine lider olarak Hz.Ali’yi görüyorlardı. Hz.Ali’nin peygamberin en yakını olması, aralarında maddi olduğu kadar manevi yakınlık da bulunması, Hz.Ali’nin yoksul kesimin lideri olarak seçilmesinde bir başka etken oluyordu.

Açık biçimde vurgulamak gerekiyor ki, Alevilik ( Ali yandaşlığı) başlangıçta şu veya bu biçimde ibadet etmek; şu veya bu biçimde inanmak olarak değil, sosyal ve siyasi tavır olarak ortaya çıktı. Bu siyasi tavrın altında eşitce “yaşama isteği” yatıyordu.

Kabaca 1400 sene öncesinin koşullarında, insanlar, siyasal tavırlarını bazı dinsel kalıpların içine sokarak ortaya vuruyorlardı. Bu nedenle, Alevilik, siyasal bir tavır alış olmasına karşılık, bu tutumunu, dinsel ideolojiyle örerek dışa vurdu. Bugünkü açık siyasal anlayışın yerine, dinsel giysili ideoloji ile tavır takınan Aleviler, yüzyıllar boyunca bu ideolojilerini geliştirdiler. Alevilik ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye, dönemden döneme gelişerek, değişerek, yeni biçimler alarak İslamiyet’in gittiği bütün ülkelere yayıldı.

Alevilik, siyasi bir tavır olarak ortaya çıkarken, bu tavrın karşısında oluşan şeriatçı ideoloji de siyasal bir içerik kazandı. Onun görüntüsü de dinseldi. Dinsel giysiler içinde tam bir siyasi tavır alış olan Sünnilik; değiştirildi, bütün İslam ülkelerinde yönetim kesimlerinin sarıldığı bir siyasal içerik oldu.

Aslında, başlangıçta Alevilik ile Sünnilik arasında inanç ayrılığından daha fazla siyasal tavır ayrılığı vardır. Siyasal mücadele kızıştıkça, inanca ilişkin ayrılıklar da derinleşmiştir.

Halk Mezhebi    
İslam topluluklarının yaşadığı sınıf kavgalarında; kabaca; alt katmanlar Aleviliği, üst katmanlar ise Sünniliği ideoloji olarak benimsediler. Elbette, üst katmanlar içinden Alevi çıktığı gibi, alt katmanlardan da Sünni çıktı. Fakat, bunlar, Alevilik ve Sünniliğin, birbiriyle okonomik çıkar çatışmasında olan iki genel katman ideolojisi olduğu gerçeğini değiştirmedi.....

Alevilik, alt katmanların yaşam anlayışı olarak biçimlendiği için, yüzyıllar boyunca değişe gelişe, bugünlere değin ulaştı. Eğer o, salt bir dinsel tavır, bir ibadet biçimi olsaydı, diğer tarikatlar (yollar) gibi belli bir süre sonra tarihin derinliklerine gömülür giderdi.

Genel Alevilik çizgisi içinde, Türkiye Aleviliğinin yeri halk Aleviliği bölümündedir. Bu Aleviliğin özelikleri ile yönetim gruplarının Aleviliği arasında oldukça farklar vardır.

Ortaçağ boyunca İslam ülkelerinde, alternatif düşünce üreten ve Batıni adı verilen kitleler, Alevilerdir. İslam toplumlarında, en başından beri, Alevi topluluklarından başka Batıniler de olmamıştır. Daha sonra görüleceği gibi, Batınilik, Alevilerin felsefesidir. Batınilik, Alevilerin kendi ideolojilerini açıklama, olayları çözme yöntemidir. Buna “Batın ilmi” denilir.

Alevilik inanç okulu bir yaşama biçimi olduğundan, kendisine özgü kültürü, sanatı, sosyal düzeni olmuş bulunuyor. Çağımızın insan ilişkileri, Aleviliğin Anadolu’da yarattığı ilişkiyi geride bırakacak bir olgunluğa ulaşmış görünüyor. İnsanlarımızın manevi gereksinimlerini giderilmesinde, Alevilik olgusunun sunduğu önerilerden daha olgununu bulmak olanağı da ufakta gözükmüyor. Anadolu’da ortaya çıkan halk Aleviliğinin küresel değerleri, bugünde tüm insanlara canlı, sıcak öğeler olarak sunabilecek nitelikler taşıyor. Alevi düşüncesinin yok edildiği veya etkisizleştrildiği  İslam topluluklarının ne denli bağnazlaştıkları bir bakışta anlaşılacaktır. Türkiye’de şeriatçı anlayışın yıkılmasında, Türk toplumu içinde önemli sayıda Alevi’nin bulunmasının çok büyük etkisi olmuştur. Müslüman ülkeler içinde Türkiye tek laik ülke ise, bunun bir nedeni de Türkiye’deki halk Aleviliğidir.