2. Ulu Ozan, Şah Hatayi’nin hayatı…
2. Ulu Ozan, Şah Hatayi’nin hayatı…
Aleviliği, gerek içerik olarak gerekse edebi olarak en iyi ifade eden yedi ulu Ozan‘dan biri de Şah Hatayi’dir. Alevi cem ibadetlerinde en çok Şah Hatayi nefesleri okunur ve ibadetin omurgası olan Miraçlama yine Şah Hatayi eseri olan miraçlamayla yerine getirilir.
Safavi tekkesi şeyhlerinden Şeyh Cüneyid’in torunu olan Şah Hatayi asıl adıyla Şah Ismail, 1487 yılında Iran Erdebil’de doğmuștur.
Şah Hatayi dinsel, siyasal, gizemciliğiyle, ozan ve șairliğiyle önemli bir kişiliğe sahip şiirlerini „Hatayi“ mahlasıyla yazmış ve söylemiştir.
Şah Hatayi’nin babası Şeyh Haydar, annesi ise Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın kızı Alemşah Halime Begüm Sultan’dır.
Şeyh Haydar, Şirvan şahı Ferruh Yeşar ile savaşırken öldürülmüștür. Babası Şey Haydar’ın ölümünden (1488) sonra, dayısı tarafından iki kardeşiyle birlikte düşmanlarından kaçırılarak Şiraz’a gönderilmiștir.
Şah Hatayi, bir yaşında iken babası Şeyh Haydar’ın öldürülmesiyle beraber tarikatın başına önce Ağabeyi Sultan Ali daha sonra da kendisi geçmiştir. Akkoyunlularca 4 yıl Istahr kalesinde hapiste tutulmuş, kurtulunca Lahican’a sığınmıştır. Sırasıyla Şirvanşahlale ve Akkoyunluları ortadan kaldırarak 1502 yılında 14 yaşında tahta oturmuştur.
Şah Hatayi üç yıl içinde Aran, Şirvan, Doğu Anadolu, Azerbeycan, Irak, Kirman, Fars ve Horasan’ı ele geçirerek Ortadoğu’da Safavi devletini kurmuştur. Daha küçük yaşta her yönde çevresini eğiten bir kemalet sergilemiștir. Üzerindeki baskı ve zulüm onu, idealinden alıkoymadığı gibi, daha da motive etmiștir.
Iktidar hırsı ile, babasını ve kardeşlerini, katledecek kadar gaddar Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim’le 19 Mart 1514’de yaptığı Çaldıran’daki savaşı kaybetmiștir. Bu yenilgi Şah Hatayi için sonun başlangıcı olmuștur. 1524’de 38 yaşında iken Azerbaycan’da geçirdiği bir kanamayla Hakk’a yürümüştür. Cenazesi Erdebil’e götürülerek, dedesi Şeyh Safiyüddi’nin türbesi yanında toprağa verilmiştir.
Şah Hatayi, Türkçe’ye büyük önem vermiş ve devlet geleninde Türk kesimini egemen kılmıştır. Safevilerin dayandığı Türk kesiminin çoğunluğunu, Anadolu’dan Iran’a göç etmiş Türk boyları oluşturmuştur.
Şah Htayi, Abbasiler döneminde doruğa ulaşan Türk Mevali kimliği ile Horasan kökenli Türk Halk Islamı’nı sentezleyen ilk hükümdardır.
Şah Hatayi’nin „Hatayi“ mahlasıyla Türkçe yazmıș olduğu şiirleri, halk ve divan edebiyatı arasında bir köprü oluşturmuştur.
Yazmıș olduğu çok yönlü mana içeren deyişleri, günümüzde itikat ve haz ile söylenip dinlenerek „ders“ almaya, çıkarmaya çalışılması Şah Hatayi’nin, ne derece derin bir gönül sahibi olduğunun kanıtıdır.
Men dervişem deye göğsün gerersin,
Hakk’ı zikr etmeğe dilin var mıdır?
Kendini görsene ilde ararsın,
Halin hal etmeğe halin var mıdır?
Bir gün balık gibi ağa sararlar,
Mürşidden rehberden haber sorarlar,
Tütsü yakub köşe köşe ararlar,
Men arıyım dersin balın var mıdır?
Derdli olmayanlar derde yanar mı,
Sadık derviş ikrarından döner mi?
Her bir uçan gül dalına konar mı,
Men bülbülüm dersin gülün var mıdır?
Şah Hatayi senin derdin deşilmez,
Derdi olmayanlar derde duş olmaz,
Mürşidsiz rehbersiz yollar açılmaz,
Mürşid eteğinde elin var mıdır?
Arap ve Fars edebiyatının Türkçe üzerinde hakimiyet kurduğu bir zamanda, gayet sade ve duru bir Türkçe ile deyişler yazıp Türk dilinin gelişmesinde yardımcı olması, Şah Hatayi’nin çok yönlü ve kabiliyetli bir önder olduğunu göstermiştir.
Maalesef, ikdidar hırsı ile babasını ve kardeşlerini katledecek kadar gaddar bir zalim hükümdar Yavuz Sultan Selim ile karşı karşıya kalması onu, Hakk Muhammed Ali ve Ehli Beyt yolunda yapacağı birçok yararlı hizmetlerden alıkoymuştur.
Șah Ismail, neden Hatayi mahlasını kullanmıștır?
A. Celalettin Ulusoy şöyle açıklamaktadır...
'' Hatayi'nin anlamı: Çiçek, çiçekle yapılan süsleme. Hint kumaşı anlamına da gelmektedir.
Çeşitli inanç sistemlerinin ayrı ayrı güzel ve kokulu bir çiçek gibi olduğunu, insanlığın mutlu olması için bu çiçeklerin ahenkli ve anlamlı olarak bir araya gelmesi gerektiğine inanan Şah
Ismail'in Hatayi mahlasını bu amaçla kullandığı söylenmektedir.
Bazılarına göre ise; bitkilerden, ipek böceklerinden, koyunlardan alınan liflerin ayrı ayrı
bir değeri ve anlamı olmadığını, bunların bir sanatçı eliyle estetik biçimde Hint kumaşına döndürülmesi ile kıymet ifade edeceğini, şiirinde böylesine güzel bir sanat olduğunu anlatmak amacıyla Hatayi mahlası seçilmiştir.
Bir diğer söylenti ise; Şah Ismail, Bağdat'ı zaptettiğinde Kerbela'yı ziyaret etmiş ve Hür Şehidin, bu faciaya sebep olanlar arasında bulunduğunu, iş işten geçtikten sonra Imam Hüseyin tarafına geçtiğini düşünerek onun mezarını açtırmış, yaralarındaki sargıları çıkarılan Hür'ün vücudunun her tarafından taze kan akması üzerine ''Hata'' ettim anlamına ''Hatayi'' mahlasını almıştır.
Ulu Ozan, Şah Hatayi’nin hayatı ile ilgili Video…
https://www.youtube.com/watch?v=vB-cMQTqNBc
Ehli Beyt yazarı ve Seyyid Seyfeddin Ocağı evlatlarından,
=Seyyid Hakkı=
Alevi inanç yolunda, hizmet sayfalarımız...
YouTube, ilim kanalımız: https://www.youtube.com/user/YediDeryaSohbeti62
Facebook, Dergah grubumuz: https://www.facebook.com/groups/244039227002241/
Fcebook, ilim sayfamız; https://www.facebook.com/Seyyid-Seyfeddin-Oca%C4%9F%C4%B1-sayfas%C4%B1-194839911064876/
Alevi Inanç Din Bilgileri, WEB sayfamız; https://www.uludivan.de/
Facebook özel sayfamız; https://www.facebook.com/seyyidhakkiii